विशेष लेख. .
[विजय टाकणे विशेष प्रतिनिधी]
म्हसवड/पुणे: दिव्यांच्या मंगलमय प्रकाशात न्हाऊन निघणाऱ्या दिवाळी सणाची सुरुवात ‘धनत्रयोदशी’ (Dhanatrayodashi) या मंगलमय दिवसाने होते. ‘धनतेरस’ या नावानेही ओळखला जाणारा हा दिवस कार्तिक महिन्यातील कृष्ण पक्षाच्या तेराव्या तिथीला साजरा होतो. केवळ आर्थिक संपत्तीची नव्हे, तर आरोग्य, समृद्धी आणि दीर्घायुष्याची पूजा करण्याचा हा दिवस आहे. धनत्रयोदशी हा सण आपल्या समृद्ध वारशाचा आणि जीवनातील मूल्यांचा एक सुंदर संगम आहे.
धन्वंतरी जयंतीचे महत्त्व
या दिवसाचे सर्वात महत्त्वाचे आध्यात्मिक पैलू म्हणजे धन्वंतरी जयंती. समुद्रमंथनातून हातात अमृताचा कलश घेऊन प्रकट झालेले धन्वंतरी हे वैद्यक शास्त्राचे आणि आयुर्वेदाचे जनक मानले जातात. आरोग्याच्या अमूल्य धनाला महत्त्व देण्यासाठी या दिवशी त्यांची पूजा केली जाते. ‘आरोग्यम् धनसंपदा’ (Health is Wealth) हे तत्त्वज्ञान भारतीय संस्कृतीने फार पूर्वीच स्वीकारले आहे, याचेच प्रतीक म्हणजे धनत्रयोदशी. धन्वंतरींची पूजा केल्याने वर्षभर आरोग्य चांगले राहते आणि रोगांपासून मुक्ती मिळते, अशी भाविकांची श्रद्धा आहे. आजही वैद्यकीय व्यावसायिक आणि आयुर्वेदिक क्षेत्रातील लोक हा दिवस ‘राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन’ म्हणून मोठ्या उत्साहाने साजरा करतात.
धनाची आणि कुबेराची पूजा
धनत्रयोदशीला ‘धन’ अर्थात संपत्तीची पूजा केली जाते. या दिवशी माता लक्ष्मी, कुबेर (धनाचा देव) आणि गणेशाचे पूजन करण्याची परंपरा आहे. घरात धन-धान्य टिकून राहावे, व्यवसायात वृद्धी व्हावी आणि घरात सुख-समृद्धी नांदावी यासाठी ही पूजा केली जाते.
या दिवशी नवीन भांडी, सोने, चांदी किंवा इतर कोणतीही मौल्यवान वस्तू खरेदी करणे शुभ मानले जाते. या खरेदीमागील मूळ भावना ‘लक्ष्मीचे घरात आगमन’ ही आहे. नवीन वस्तू खरेदी केल्याने घरात सकारात्मकता वाढते आणि वर्षभर लक्ष्मीची कृपा राहते, अशी धारणा आहे. अनेक ठिकाणी, या दिवशी झाडू खरेदी करण्याचीही परंपरा आहे, कारण झाडू हे दारिद्र्य आणि नकारात्मकता दूर करण्याचे तसेच लक्ष्मीचे प्रतीक मानले जाते.
यमदीपदान: अकाली मृत्यूपासून मुक्ती
धनत्रयोदशीला ‘यमदीपदान’ (Yama Deepdaan) करण्याचीही एक विशेष प्रथा आहे. यामागे एक पौराणिक कथा आहे, ज्यामध्ये यमराजाकडून राजकुमाराचे प्राण वाचवण्यासाठी त्याची पत्नी संपूर्ण घरभर दिवे लावते आणि सोन्या-चांदीच्या मोहरांची रास लावते. या घटनेमुळे यमराजाला राजकुमारला घेऊन जाणे शक्य होत नाही.
या परंपरेनुसार, अकाली मृत्यू (अपमृत्यू) टळण्यासाठी या दिवशी सायंकाळी घराबाहेर, मुख्य प्रवेशद्वारावर, दक्षिण दिशेकडे तोंड करून तेलाचा दिवा लावला जातो आणि यमराजाला नमस्कार केला जातो. हा विधी जीवनातील अंधार दूर करून तेजाची आणि दीर्घायुष्याची कामना करतो.
सणाचे सार
धनत्रयोदशी हा केवळ सोने किंवा नवीन भांडी खरेदी करण्याचा दिवस नाही, तर तो आरोग्य, संपत्ती आणि जीवनाचे मूल्य ओळखण्याचा दिवस आहे. निरोगी शरीर हे सर्वात मोठे धन आहे, ही शिकवण हा सण देतो.
दिवाळीच्या या मंगलमय प्रारंभी, आपण केवळ संपत्तीची कामना न करता, आपल्या आरोग्यसंपदेची आणि समृद्ध जीवनाची पूजा करूया. सर्वांनी या दिवाळीत आरोग्य, आनंद आणि संपन्नतेच्या प्रकाशात जीवन उजळून टाकावे, हीच शुभेच्छा!
